“Dus hij ligt hier niet?”, vraagt Ute, gekleed in beige korte broek en vrolijk roze hemdje.

“Nee”, zeg ik, “niet meer.”

Het is zomer en ik sta met Ute, een vriendin uit Duitsland, in het midden van het ronde oorlogsmonument in de heuvels van Luzy-St.Martin. Hier werden de gesneuvelden begraven van een van de eerste veldslagen in de Eerste Wereldoorlog. De slag bij Luzy-sur-Meuse van 26 tot 28 augustus 1914. Het monument met massagraf werd gebouwd door de Duitse bezetter. Volgens de informatie liggen in dit ronde monument links 82 Franse soldaten en rechts 118 Duitse soldaten begraven. Slechts enkele namen zijn bekend en staan genoemd op twee gedenkstenen.

Ute heeft mijn hulp gevraagd bij het zoeken naar haar in de Eerste Wereldoorlog gesneuvelde overgrootvader. We gaan zitten op de stenen ronde bank die in midden van het monument om de grote 150 jaar oude eik is gebouwd. Verdwaasd kijk ze naar de hortensia’s op de vroegere Kameradengräber. De naam van haar overgrootvader staat niet genoemd op de steen die erboven hangt. Ze is uit Minden in Duitsland gekomen om, meer dan honderd jaar na het begin van de Eerste Wereldoorlog, zijn graf te bezoeken.

Alles wat in de familie bekend is over het lot van haar voorvader, is dat hij gesneuveld is bij de slag om Luzy en alhier zonder naam en toenaam begraven zou liggen. Nu hoort ze van mij dat hij hier niet meer ligt. Dit is aldus niet zijn laatste rustplaats. Dat een achterkleinkind 100 jaar na het overlijden van een voorouder toch nog geschokt kan zijn door het ontdekken van een leeg graf ook al is het een massagraf, is evident. Ze staart voor zich heen en is stil. Nergens op de Gräbersuche-website heeft ze informatie gevonden over haar voorvader. Het enige houvast dat ze had was Luzy. En nu is hij daar niet.

Het is stil, geen vogels, wel een strakblauwe lucht boven de kroon van de oude eik. Een libelle danst rond de hortensia, een bijtje zoemt. Wij zijn stil. Stil om de overgrootvader die we kwijt zijn.

Na de Eerste Wereldoorlog verzorgen de Fransen de Duitse oorlogsgraven. Pas in 1954 kwam een oorlogsgravenovereenkomst en werd door de Volksbund Deutsche Kriegsgräberfürsorge gekozen voor 23 grotere begraafplaatsen. De kleinere begraafplaatsen werden opgeheven. De stoffelijke resten werden overgebracht naar een grote begraafplaats. Zo verdween de overgrootvader van Ute uit Luzy en werd hij herbegraven op het oorlogskerkhof in Brieulles-sur-Meuse. Daar ligt zijn werkelijke laatste rustplaats. Of we hem daar kunnen vinden, is de grote vraag. De erebegraafplaats in Brieulles-sur-Meuse telt 11 000 gevallenen, waarvan 5.956 in individuele graven met naam. En we weten dat de naam van de overgrootvader niet bekend is zodoende rust hij is een van de drie gemeenschappelijk graven met in totaal 5.325 gesneuvelden.

Wij tijgen naar Brieulles-sur-Meuse, twintig kilometer naar het zuiden. Het grote kerkhof ligt wat afgelegen maar juist de serene rust is mooi. In de brievenbus aan de binnenkant van het ingangshek vinden we zoals gewoonlijk het bezoekersboek en de namenlijst. Met de boeken onder onze armen lopen we het kerkhof op. Direct tegenover de ingang zien we de op een terraswijngaard lijkende massagraven. Links en rechts van ons zwarte kruizen met namen van de gevallenen. Op het muurtje van het eerste massagraf nestelen we ons met de boeken. Twee vrouwen in kleurrijke zomerkleding op een donkerrood muurtje met de benen bungelend boven een massagraf.

Ute kijkt naar beneden en zegt: “Misschien ligt hij wel hier.”

“Ja”, zeg ik, “dat is mogelijk.”

We lezen de opmerkingen die de bezoekers hebben opgeschreven. Ute is niet de eerste die een overgrootvader zoekt. Meerdere bezoekers kwamen om nogmaals een eer te bewijzen aan de lang geleden overleden voorvader.

In het namenboek vinden we de naam van de overgrootvader niet, dat hadden we ook niet verwacht. We vinden ook geen aanwijzing over de stoffelijke resten uit Luzy die mogelijk in hetzelfde massagraf zijn bijgezet, Of misschien zijn alle gesneuvelden in het jaar 1914 bij elkaar gelegd. De individuele kruizen staan ook kriskras door elkaar.

Daar moeten we het mee doen. We lezen het boek van de Volksbund, bestuderen de plattegrond en verlaten uiteindelijk ons muurtje, wandelen langs de massagraven en daarna over het kerkhof. De meeste kruizen hebben twee namen aan de voorkant en twee namen aan de achterkant. We zien de einjärige Freiwilliger gebroederlijk naast de Freiherr (baron). De Oberleutenant deelt het kruis met een Feldwebel. Hier en daar zien we een kruis met een naam en datum van overlijden uit de periode van de slag bij Luzy: 26-28 augustus 1914. Hij heeft de overgrootvader van Ute waarschijnlijk gekend. We staan hier even langer bij stil. Hoge bomen en eindeloze rijen met kruizen. Twee vrouwen schrijden langs de grijze kruizen, staan stil en gaan weer verder.

Nadat de erebegraafplaats is afgestruind keren we terug naar ons muurtje. In de verte ploegt een boer zijn land. Ute kijkt nog eens naar beneden naar het door klein maagdenpalm overwoekerde massagraf.

“Hij ligt hier,” zegt ze.

“Ja”, zeg ik, “hij ligt hier.”